Các hình thức và ô nhịp đặc biệt trong sáng tác ca khúc

Học Producer - Remix trên FL Studio Học Thu Âm – Mix nhạc trên Cubase

Học Hòa âm phối khí trên Logic Pro X Học làm nhạc EDM trên Ableton

HƯỚNG DẪN CHI TIẾT CÁC HÌNH THỨC ÂM NHẠC (NHẠC THỂ – FORME MUSICALE)

1. Định nghĩa

Hình thức âm nhạc là cấu trúc tổ chức của một tác phẩm, được phát triển từ những mô-típ (Motif) cơ bản thông qua các thủ pháp phát triển để hoàn thiện bài nhạc. Hình thức này giúp sắp xếp các yếu tố âm nhạc một cách logic và chặt chẽ, tạo nên sự cân bằng và cảm xúc cho người nghe.

2. Ba bước cơ bản trong phát triển một tác phẩm

1. Trình bày (Exposition) – Giới thiệu chủ đề chính của tác phẩm.
2. Phát triển (Development) – Biến đổi, mở rộng và khai thác các chủ đề đã trình bày.
3. Kết luận (Conclusion) – Đưa tác phẩm đến phần kết thúc một cách hợp lý và ấn tượng.

I. Hình Thức Cân Đối (Nhạc Thể Phân Tiết – Forme Métrique)

Hình thức này có sự cân bằng rõ ràng, giống như văn vần trong văn chương. Các chi tiết trong bài nhạc được sắp xếp theo một cấu trúc có trật tự, với các phần:

• Chi Câu (Motif nhỏ)
• Câu (Motif mở rộng)
• Đoạn Nhạc (Section)
• Giai Kết (Cadence) – Là yếu tố quan trọng giúp phân chia các phần trong bài nhạc.

Ví dụ:

• Nhạc cổ điển: Sonata của Mozart có các phần mở đầu, phát triển và kết luận rất rõ ràng.
• Nhạc pop: “Happy Birthday” có cấu trúc đơn giản, cân đối dễ nhớ.

II. Hình Thức Không Cân Đối (Nhạc Thể Vô Tiết – Non-Métrique)

Đây là hình thức có sự tự do trong cấu trúc, không có sự cân bằng rõ ràng như hình thức phân tiết.

Đặc điểm chính

• Các yếu tố như Chi Câu, Câu, Đoạn, Giai Kết không tuân theo một quy luật nhất định.
• Phách mạnh, phách yếu không rõ ràng.
• Mang tính tự do, trừu tượng, thường xuất hiện trong nhạc cổ điển hiện đại hoặc nhạc thể nghiệm.
• Khó phổ biến vì không dễ nhớ, dễ theo dõi đối với người nghe thông thường.

Ví dụ:

• Nhạc thể nghiệm: Một số tác phẩm của John Cage không theo nhịp điệu rõ ràng.
• Nhạc phim: Những đoạn nhạc nền mang tính tự do, cảm xúc không cố định.

III. Những Loại Ô Nhịp Đặc Biệt

Mỗi bài nhạc có thể bắt đầu và kết thúc bằng các loại ô nhịp khác nhau, tạo sự linh hoạt trong bố cục.

1. Ô Nhịp Đủ (Mesure Complète)

• Là ô nhịp có đầy đủ giá trị nốt nhạc và dấu lặng theo chỉ số nhịp đã quy định ở đầu bài.
• Ví dụ: Một bài nhạc nhịp 4/4 có đủ bốn phách trong mỗi ô nhịp.

2. Ô Nhịp Thiếu (Mesure Incomplète)

• Là ô nhịp không đủ giá trị theo chỉ số nhịp.
• Ô nhịp thiếu có thể ảnh hưởng đến cách phân câu nhạc.
  • Ô nhịp thiếu được tính vào câu nhạc: Khi tổng giá trị của dấu lặng ở phách một nhỏ hơn 1/4 ô nhịp.
  • Ô nhịp thiếu không được tính vào câu nhạc: Khi tổng giá trị của dấu lặng ở phách một lớn hơn 1/4 ô nhịp.
• Ví dụ: Bài “Silent Night” bắt đầu bằng một ô nhịp thiếu.

3. Ô Nhịp Bổ Túc (Mesure Complémentaire)

• Dùng để “lấp đầy” các câu nhạc chưa đủ số ô nhịp cần thiết.
• Thường là 1 ô nhịp lặng cuối câu để đảm bảo bài nhạc trọn vẹn và đúng quy luật cân đối.
• Ví dụ: Một số bản thánh ca sử dụng ô nhịp bổ túc để tạo sự cân đối trong giai điệu.

4. Ô Nhịp Phụ Thừa (Mesure Supplémentaire)

• Là ô nhịp dư ra sau một câu nhạc đã đủ số ô nhịp quy định.
• Thường chỉ gồm dấu lặng, giúp ca sĩ có thời gian nghỉ hơi hoặc diễn xuất.
• Không được tính vào câu nhạc chính.
• Ví dụ: Trong opera, ô nhịp phụ thừa giúp ca sĩ có thời gian thể hiện cảm xúc trước khi tiếp tục.

5. Ô Nhịp Lưỡng Dụng (Mesure à Double Emploi)

• Là ô nhịp vừa kết thúc câu trước, vừa bắt đầu câu sau.
• Được tính như 2 ô nhịp đồng thời.
• Ít được sử dụng trong ca khúc Việt Nam vì yêu cầu cao về kỹ thuật sắp xếp nhịp điệu.
• Ví dụ: Một số bản hòa tấu phức tạp có thể sử dụng ô nhịp lưỡng dụng để chuyển mạch giữa các phần.

Lưu ý khi áp dụng vào sáng tác

• Khi sáng tác, cần xác định rõ hình thức âm nhạc để đảm bảo tính logic và dễ tiếp cận.
• Đối với những người mới tập viết nhạc, nên ưu tiên hình thức cân đối vì dễ tạo cảm giác hài hòa.
• Việc sử dụng ô nhịp đặc biệt cần có chủ đích rõ ràng để tránh làm rối nhịp điệu bài hát.